Służebność drogi koniecznej – przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego 2021 – 2022

Poniżej prezentujemy najistotniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego z lat 2021 – 2022 dotyczące praktyki ustanawiania i wykonywania służebności drogi koniecznej na nieruchomości.

Ustanowienie drogi koniecznej jest uzasadnione również wtedy, gdy dostęp nieruchomości do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich istnieje, ale nie jest to dostęp odpowiedni.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2021 r., I CZ 19/21

Teza:

Roszczenie o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności zostało przyznane w art. 291 Kodeksu cywilnego tylko właścicielowi nieruchomości obciążonej. Ponieważ z art. 145 Kodeksu cywilnego wynika, że drogę konieczną ustanawia się wtedy gdy nieruchomość władnąca nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do niej budynków gospodarczych, a więc ustanowienie takiej drogi staje się uzasadnione również wtedy, gdy dostęp wprawdzie istnieje ale, nie jest odpowiedni. W takim przypadku powstaje sytuacja wypełniająca hipotezę art. 145 § 1 Kodeksu cywilnego, co uzasadnia wystąpienie przez właściciela nieruchomości władnącej z wnioskiem o ustanowienie nowej drogi koniecznej, zapewniającej odpowiednie połączenie z drogą publiczną. Taka sprawa, choć w sensie materialnym stanowi sprawę o zmianę treści lub sposobu wykonywania drogi koniecznej, jest w istocie sprawą o ustanowienie służebności i podlega przepisom postępowania nieprocesowego.

Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno nastąpić w sposób powodujący jak najmniejsze obciążenie nieruchomości, przez które droga konieczna ma prowadzić.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2021 r., V CSKP 89/21

Teza:

Droga konieczna powinna być przeprowadzona w taki sposób, by z jednej strony uwzględnić potrzeby nieruchomości pozbawionej dostępu do drogi publicznej, z drugiej strony spowodować jak najmniejsze obciążenie gruntów, przez które droga ma prowadzić. Innymi słowy ustanowienie drogi koniecznej powinno stanowić rachunek korzyści i strat wynikających z przeprowadzenia służebności w określony sposób dla właścicieli nieruchomości władnącej i obciążonej – godząc interesy właścicieli tych nieruchomości w taki sposób by możliwe było jednoczesne wykorzystanie obu nieruchomości w możliwie najszerszym zakresie. W każdym przypadku wymagana jest ocena okoliczności konkretnej sprawy, które mogą wskazywać na potrzebę odstępstwa od ustalonych zasad. Gdy brak dostępu do drogi publicznej jest następstwem czynności prawnej, zasada, iż ustanowienie służebności drogi koniecznej winno nastąpić po gruntach, które były przedmiotem tej czynności, nie ma charakteru bezwzględnego.

Odpowiedni dostęp nieruchomości do drogi publicznej to dostęp zapewaniający właścicielowi nieruchomości korzystanie z całej nieruchomości i stwarzający rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2021 r., II CSK 83/21

Teza:

Nieruchomość ma odpowiedni – w rozumieniu art. 145 § 1 Kodeksu cywilnego – dostęp do drogi publicznej, jeżeli z siecią dróg publicznych łączy ją gospodarczo funkcjonalna droga gruntowa pozostająca pod zarządem urzędu gminy, ujęta w planie zagospodarowania przestrzennego gminy, będąca w powszechnym korzystaniu. Ponadto odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien obejmować także możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych, chyba że nie uzasadniają tego potrzeby nieruchomości władnącej, konfiguracja granic, ukształtowanie terenu lub interes społeczno-gospodarczy. Artykuł 145 § 1 Kodeksu cywilnego nie wymaga całkowitego wyłączenia dostępu do drogi publicznej, przesłanką ustanowienia służebności jest bowiem tylko nieodpowiedni dostęp do niej. Odpowiedni dostęp do drogi publicznej musi stwarzać rzeczywistą, bezpieczną możliwość swobodnego przedostawania się z nieruchomości do takiej drogi. Odpowiedni jest taki dostęp do drogi publicznej, który pozwala właścicielowi korzystać z całej nieruchomości (nie tylko z jej części) zgodnie z jej przeznaczeniem. Tak rozumiany dostęp obejmuje również zaplecze budynku wchodzące w skład nieruchomości, umożliwiające racjonalne korzystanie z niej.

Odpowiedni dostęp nieruchomości do drogi publicznej nie zawsze musi obejmować możliwość dojazdu do niej pojazdów mechanicznych.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2021 r., IV CSKP 16/21

Teza:

Odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien zwykle obejmować także możliwość dojazdu do niej pojazdów mechanicznych, ale nie jest to bezwzględnie konieczne, może bowiem nie być uzasadnione potrzebami nieruchomości władnącej, konfiguracją granic, ukształtowaniem terenu lub interesem społeczno- gospodarczym. Jeżeli nieruchomość wnioskodawcy nie jest zabudowana, w szczególności budynkami mieszkalnymi, to nie ma potrzeby, by zapewnić do niej dojazd służb publicznych i straży.

Ustanowienie drogi koniecznej jest dopuszczalne także, jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej w wyniku nabycia nieruchomości na podstawie decyzji administracyjnej.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2021 r., V CSK 343/20

Teza:

Pojęcie czynności z art. 145 § 2 zd. 2 Kodeksu cywilnego ma zastosowanie również wtedy, gdy potrzeba ustanowienia drogi koniecznej jest następstwem nabycia na podstawie decyzji administracyjnej własności nieruchomości powstałej w wyniku podziału.

Samo ustanowienie służebności drogi koniecznej nie stanowi zmiany przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z zabytku i nie wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 21/20

Teza:

Samo ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145 Kodeksu cywilnego) nie oznacza zmiany przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru lub sposobu korzystania z tego zabytku w rozumieniu art. 36 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.